به گزارش تور مسافرتی خراسان رضوی پاییز می رود زمستان می آید و این مهر است که آذر را به دی می دوزد. مهر همان خورشید و یلدا جشن زادروز خورشید است. هزاران سال است که خانواده های ایران بزرگ در بلندترین شب سال کنار آتش سرخ گون و سرو سرسبز به پیشواز خورشیدی رفته اند که از فردا روز به روز گرم تر می شود. جشنی جهانگیر و باستانی که خیلی از مردمان دیگر هم آنرا از پارسیان وام گرفتند همچون کریسمس که در گاه شمار رومی با یلدا همزمان است و آیینش در مهر دوستی همانند آداب پارسی است.
علاوه بر ایرانی ها که سال ها شب یلدا را مظهری از شادی می دانند و آنرا جشن می گیرند، مردم دیگر کشورها هم آخرین شب پاییز را دور هم جمع شده و زیبایی این شب بلند را پاس می دارند. این شب همینطور در خیلی از کشورها با مفاهیم صلح، دوستی و شادی همراه بوده است و به این علت میتوان گفت شب یلدای ایرانی می تواند یک آیین بشر دوستانه، حافظ صلح و در بستری از شادی و سرور در اقصی نقاط جهان مانا شود.
البته اقوام ایرانی در سرتاسر کشور هم با آداب و رسوم خاص منطقه خود بلندترین شب سال را در کنار یکدیگر جشن می گیرند که در ادامه با بعضی از آداب و رسوم آنها آشنا می شویم.
یلدا در خراسان بزرگ
یلدا در خراسان رضوی به «شب چله» شهرت داشته و دارای پیشینه ای دیرینه است. خراسانی ها در این شب با شرکت در شب نشینی های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات تلاش در بهتر گذراندن طولانی ترین شب سال دارند. مردم این منطقه با جمع شدن در خانه بزرگ فامیل، گرفتن فال حافظ، خواندن شعر و داستان، خوردن شیرینی، آجیل و انواع تنقلات و میوه هایی چون هندوانه و انار به استقبال این شب می روند.
در خراسان جنوبی هم برای استقبال از یلدا مراسمی به نام «کف زدن» اجرا می شود. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را در آب خیسانده و بعد از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام «تغار» می ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته ای از چوب های نازک درخت انار مایع تهیه شده را آن قدر هم می زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع کف کند. کف تهیه شده با مخلوط شیره شکر و با تزئین مغز پسته و گردو برا میزبانی از میهمانان در شب یلدا آماده می شود
در خراسان جنوبی شب یلدا به «شب چراغانی» یا «شب چراغ» هم شهرت دارد و دلیل آن این است که در گذشته میهمانان با چراغ به شب نشینی یلدا می رفتند. مردم این منطقه همینطور در سفره یلدای خود خود از میوه هایی همچون انار، هندوانه، زیتون و گلابی برای پذیرایی از میهمان استفاده می نمایند.
یلدا در کرمانشاه
در کرمانشگاه بعنوان یک شهر باستانی و کهن شب یلدا جایگاه ویژه ای دارد و مردم این منطقه با مراسم زیبا و باشکوه به استقبال این شب بلند می روند. مردم استان کرمانشاه برپایه آیینی کهن در این شب بیدار می مانند تا با شعر خواندن، قصه گفتن، فال حافظ گرفتن و آجیل خوردن با مادر جهان در زادن خورشید همراهی و هم دردی کنند.
در این شب همینطور مردم کرمانشاه میوه هایی که بشکلی نماد خورشید هستند مانند هندوانه سرخ، انار سرخ، سیب سرخ، لیموی زرد و… را بر سر سفره خود دارند. در این شب خوردنی هایی از قبیل آجیل، راحت الحلقوم، مشکل گشا، شیرینی محلی بخصوص نان شیرینی معروف نان پنجره ای، کاک و نان برنجی در سفره یلدا خودنمایی می کنند.
یلدا در زاهدان
در زاهدان هم مانند تمام استانهای کشور مردم در شب یلدا در خانه بزرگ فامیل گرد هم جمع می شوند که این نشست به همراه بازگو کردن اعتقادات اسطوره ای شبی خاطره انگیز را برای همه رقم می زند. گفتن قصه، گرفتن فال حافظ، بازی های دسته جمعی نظیر گل یا پوچ و بیان لطیفه و خاطره از سرگرمی های شب یلدا در این منطقه است.
یلدا در آذربایجان شرقی
مردم منطقه آذربایجان برای زنده نگاه داشتن شب به یادماندنی یلدا آداب و رسوم ویژه ای دارند که از جمه آنها میتوان خوردن «چیلله قارپیزی» اشاره نمود. آنها معتقدند با خوردن هندوانه در شب یلدا لرز و سرمای زمستان را دیگر احساس نمی کنند. در این شب همینطور پخت «خشیل» که غذایی محلی و گرم است، شروع می شود، خشیل هم قوت بدن را برای مقابله با سرمای زمستان تأمین می کند. هم وطنان آذری در این شب با خواندن آوازهای قدیمی و افسانه های «کوراوغلو و قربانی و پری» به شادی و شب نشینی مشغول می شوند.
مردم تبریز علاوه بر پخت خشیل در شب یلدا از تنقلاتی چون قاورقا (گندم برشته با شاهدانه)، آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو، انواع میوه، خربزه، هندوانه و خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد استفاده می نمایند و بعد از خوردن تنقلات به نقل حکایات و داستان هایی از حماسه ملی این سرزمین نظیر اصلی و کرم مشغول می شوند و تا پاسی از شب با یکدیگر گفتگو می کنند.
یلدا در قزوین
قزوینی ها هم همانند سایر مردم ایران شب یلدا را در حضور بزرگان فامیل می گذرانند. بزرگان قزوینی معتقدند که آوردن میوه های مختلف خشک و تر و میوه های سرخ فام که به شب چره مشهور است، همراه با خوراکی های دیگر شگون داشته و زمستان پربرکتی را نوید می دهد. مردم این منطقه با خوردن سبزی پلو با ماهی دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات همچون کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشکل گشا و انجیر خشک به استقبال زمستان می روند. مردم قزوین همینطور معتقدند که در این شب اگر ننه سرما گریه کند باران می بارد، اگر پنبه های لحاف خویش را بیرون بریزد برف می بارد و اگر گردنبند مرواریدش پاره شود تگرگ می آید.
یلدا در کرمان
در کرمان اما مردم زودتر از همه به استقبال بلندترین شب سال می روند و در کنار آتش از نیمه های شب تا بامداد که سفره یلدا چیده می شود به جشن و پایکوبی می پردازند. داستان شب یلدا در کرمان همچنان گذشته رنگ وبوی محبت و همدلی دارد.
در افسانه ها برای رسیدن گنج قارون به مردم در این شب روایت هایی وجود دارد، در روایت اول قارون در لباس مردی هیزم شکن برای آتش خانواده های فقیر چوب می آورد، چوبی که بعد از سوختن به جای ذغال تبدیل به طلا و ثروت و برکت می شود. در روایت دوم گفته شده است که گنج قارون سوار بر شتر کوچه به کوچه برده می شود و قرعه به نام هر خانواده ای می افتاد گنج برای آنها بود؛ بنابراین مردم در گذشته برای رسیدن کاروان گنج قارون تا بامداد بیدار می ماندند و این رسم تابحال هم ادامه پیدا کرده است.
یلدا در اصفهان
مردم اصفهان از گذشته دو چله را جشن می گرفتند. چله و چله کوچک که از ابتداء دی تا بهمن را چله و از دهم بهمن تا روز سی ام آنرا چله کوچک می نامیدند. بنا بر قانون نانوشته ای که در گذشته موجودات و اشیاء را بر مبنای جنس مذکر و مؤنث تقسیم می کرد، چله در اصفهان هم به نامهای چله زری و عمو چله شناخته می شد.
اهالی استان اصفهان با تمیز کردن خانه های خود، شست وشوی لباس ها و رخت ها و پهن کردن آنان روی پشت بام به استقبال زمستان می رفتند. هندوانه و سایر میوه های را داخل حوض می ریختند و با پختن غذاهایی مانند ماهی یا غذاهای محلی همانند کوفته، گندی و خوراکی های مخصوص شب یلدا از میهمان های خود پذیرایی می کردند.
یلدا در کردستان
کردستانی ها شب یلدا را تمام و کمال جشن می گیرند. در سینی شب یلدای خانه های کردها، علاوه بر هندوانه و انار، بادام، انگور خشک شده، برگه گلابی، برگه زردآلو و کالک تورش (خربزه ترش) هم وجود دارد. در شام شب یلدای خود هم از دلمه، برگ مو و کلم هم استفاده می نمایند و به رسم «کاسه هاوسا» همسایه ها از غذا و تنقلات شب یلدای خود برای یکدیگر هم می برند.
همچنین جوان ترها در آخرین شب پاییز از روزنه های بالای بام خانه ها که نقش هواکش و نورگیر را داشت، شال هایی به لباس شان می بسته و پایین می فرستاند تا اهالی خانه هدیه ای بعنوان شب چله در آن قرار دهند. همانند سایر شهرهای ایران در کردستان هم برای تازه عروس ها «خوانچه» فرستاده می شود. البته رسم دیگری به نام «شه و زمسانی» در بین اهالی کردستان وجود دارد که بر مبنای آن تازه عروس شب چله را در کنار خانواده داماد می گذراند و خانواده عروس باید تمام خوراکی های مورد نیاز برای شب یلدا را تهیه نماید.
یلدا در مازندران
رسوم شب یلدای مازندرانی ها همانند سایر نقاط نشانگر احترام و علاقه آنها به اقوام بزرگ فامیل است. مهمانی شب یلدا معمولاً با خواندن قرآن، دعا برای یکدیگر و آمرزش اموات آغاز می شد و با خوراکی های مرسوم از میهمانان پذیرایی به عمل می آمد. در ادامه برای کودکان از داستان و افسانه های بلندترین شب سال می گویند. البته اهالی مازندران رسم دلچسب دیگری هم دارند که برای دلگرمی به خانواده داغ دیده، شب یلدا را در خانه آنان سپری می کنند.
در گذشته زمانی که قد برف به دستگیره در می رسید، به علت بسته شدن راه ها و عدم تهیه خوراکی های معمول شب یلدا، مازندرانی ها دهان خویش را با «برف و شیره» شیرین می کردند، رسمی که هنوز هم پابرجا است. اهالی مازندران در گذشته اعتقاد داشتند که بارش باران در شب یلدا به معنای گریه ننه سرما است. همینطور اگر در آخرین شب پاییز برف ببارد پنبه های لحاف ننه سرما بیرون ریخته و اگر در آن شب تگرگ ببارد گردنبند ننه سرما پاره شده است.
یلدا در خوزستان
خوزستانی ها اما در شب یلدا رسوم متفاوتی را برای این شب اجرا می کنند که همچون آنها میتوان به شاهنامه خوانی، شعرخوانی، شکستن فندوق و… اشاره نمود. مردم خوزستان همینطور مانند مردم کرمان طبق رسوم گذشته تا بامداد برای رسیدن کاروان گنج قارون شب زنده داری می کنند.
در اهواز همینطور برای این شب وانت بارهای حمل هندوانه و خربزه به وفور در شهر دیده می شوند و به شکلی مردم برای سپری کردن این شب در کنار یکدیگر شور و شوقی فراوان دارند.
یلدا در فارس
در منطقه فراس و شیراز هم مردم دور هم جمع می شوند و یلدای خویش را با خوردن میوه و آجیل هایی مخصوص همچون انجیر، قصبک، خرک، برنجک شب را به بامداد می رسانند. در این استان یکی از مراسم هایی که همه برای انجام آن هیجان دارند «فال کلوک» است.
کلوک کوزه ای بزرگ با دهانه گشاد است که در این شب فامیل نشانه خاصی را در کوزه می اندازند و یک کودک را برای خارج کردن نشانه از داخل کوزه انتخاب می کنند. بعد از خارج کردن نشانه از داخل کوزه فردی به صورت فال شعری از حافظ می خواند و هر فردی از شعری که خوانده شده متوجه فالش می شود.
یلدا در همدان
همدانی ها همینطور در این شب فالی به نام «فال سوزن» می گیرند. برای این فال همه دور تا دور اتاق می نشینند و پیرزنی به صورت پی در پی شعر می خواند. دختر بچه ای بعد از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می زند و میهمان ها بنا به ترتیبی که نشسته اند شعرهای پیرزن را فال خود می دانند.
مردم همدان همینطور در این شب تنقلاتی مناسب با آب وهوای منطقه فراهم نموده و همزمان با دورهمی و شعرخوانی مصرف می کنند.
